Twórcy dezinformacji i fake newsów wykorzystują różne mechanizmy i taktyki, aby wprowadzić nas w błąd. Korzystają z możliwości technologicznych i tworzą treści, wobec których trudno przejść obojętnie. Dlatego przygotowaliśmy kilka ćwiczeń na lekcję języka angielskiego, które pozwolą poruszyć kwestię fałszywych informacji w ramach tematów omawianych na lekcji. Wystarczy 5, 10 lub 15 minut, aby wesprzeć uczniów w krytycznym odbiorze internetowych treści.
Krytyczne myślenie na lekcji języka angielskiego
Materiały potrzebne do przeprowadzenia wszystkich zadań
Materiały graficzne do pobrania
Zadanie na lekcję z wykorzystaniem gry edukacyjnej
Co powiedzieć uczniom?
Zgodnie z teorią inokulacji (ang. inoculation theory) omówienie na przykładach technik manipulacji oraz rodzajów informacji wprowadzających w błąd pozwala lepiej je zrozumieć i ochronić się przed nimi w przyszłości. Oznacza to, że możemy budować swoją odporność na dezinformację, co potwierdziło badanie zespołu psychologów z Uniwersytetu w Cambridge i Uniwersytetu Bristolskiego.
Autorzy artykułu na portalu demagog.org.pl, podsumowującego doniesienia naukowców, zwracają uwagę, że „według założeń omawianej teorii edukowanie użytkowników mediów społecznościowych o zagrożeniach czyhających na nich w internecie sprawia, że są oni bardziej ostrożni. Wówczas krytycznie podchodzą do napotkanych artykułów i treści”.
Zbuduj odporność na dezinformację
Zaproponuj uczniom i uczennicom rozegranie quizu w aplikacji „Fajnie, że wiesz!”, stworzonej przez Stowarzyszenie Demagog. Skorzystaj z angielskiej wersji językowej, którą możesz wybrać na ekranie głównym, lub przejdź bezpośrednio na stronę fakesnothanks.pl.
Gra polega na szybkim przeanalizowaniu wyświetlanych treści i na zdecydowaniu, czy informacja jest prawdziwa (true), czy fałszywa (fake). Przykłady są podzielone na kategorie tematyczne: rozrywka, zdrowie, nauka i polityka. Wybierz tę, która najbardziej pasuje do Twojej lekcji, lub pozwól zdecydować klasie. Po zakończonej rozgrywce gracze dowiedzą się, w jakim stopniu poprawnie wskazywali informacje wprowadzające w błąd. Będą mogli też zapoznać się ze szczegółowymi informacjami o przykładach z quizu i poszerzyć swoją wiedzę na temat technik manipulacji oraz narzędzi weryfikacji.
Materiały dodatkowe
Spodobał Ci się quiz i chciał(a)byś skorzystać z podobnych rozwiązań? Sięgnij po podręcznik Instytutu Kościuszki dla szkół ponadpodstawowych „Z tarczą! Jak chronić się przed dezinformacją” i zajrzyj do rozdziału „Graj i zdobywaj odporność”.
Więcej inspiracji
W ramach kampanii „Krytyczne myślenie w pigułce” trzy organizacje społeczne: Akademia Fact-checkingu przy Stowarzyszeniu Demagog, Fundacja „Ja, Nauczyciel” oraz Polskie Towarzystwo Edukacji Medialnej, przygotowały mapę inspiracji – zbiór linków do kursów, szkoleń, gier, e-booków, artykułów, filmów, podcastów, ciekawostek i kontaktów do ekspertów z zakresu edukacji medialnej. Mapę inspiracji znajdziesz na ogólnodostępnej platformie Trello: https://bit.ly/KrytyczneMyslenie. Zapraszamy do korzystania z materiałów i rozwijania krytycznego myślenia u uczniów.
Jeśli chcesz poruszyć temat dezinformacji i fake newsów na lekcji języka polskiego, a jednocześnie realizować wymagania podstawy programowej, zapraszamy Cię do skorzystania z naszych dodatków do lekcji. W ramach kampanii „Krytyczne myślenie w pigułce” powstały propozycje zadań, które zajmą 5, 10 lub 15 minut zajęć. Zobacz, jak w prosty sposób możesz edukować medialnie swoich uczniów i ćwiczyć ich krytyczne myślenie.
Krytyczne myślenie na lekcji języka polskiego
Materiały potrzebne do przeprowadzenia wszystkich zadań
Materiały graficzne do pobrania
Zadanie na lekcję o diecie medialnej
Co powiedzieć uczniom?
Zacznij od szybkiego pytania o to, kto dziś już sprawdził swoje media społecznościowe. Prawdopodobnie większość osób podniesie rękę. Podziel się z klasą kilkoma wnioskami z badania Fundacji Digital Poland „Dezinformacja oczami Polaków”. Z raportu opublikowanego na początku 2022 roku wynika, że głównym źródłem informacji dla nieco ponad połowy (54 proc.) młodych osób (18–35 lat, czyli starszych niż uczniowie) są media społecznościowe (s. 36). Młodzi dorośli rzadziej niż pozostałe grupy wiekowe uważają, że fake news może być wynikiem celowego działania (s. 97). Oprócz tego co piąta osoba w tej grupie wiekowej jest zdania, że fake news może powstać przez przypadek – to wynik powyżej średniej dla ogółu. Oznacza to, że młodzi ludzie są szczególnie narażeni na dezinformację i w związku z tym mogą nieświadomie rozsiewać fake newsy. To bardzo ważne, aby z treści znalezionych na platformach społecznościowych korzystać z dużą dozą ostrożności. Jak to zrobić? Jak znaleźć wiarygodne źródła informacji?
Przechodzimy na dietę medialną
Zapytaj uczniów, czy ich zdaniem znalezienie wiarygodnego źródła informacji w internecie jest łatwe. Co rozumieją przez „wiarygodne źródło informacji”? Następnie naprowadź uczniów na właściwy trop (Wiarygodne źródło – źródło, które pozwala jednoznacznie ustalić, czy dane stwierdzenie jest prawdziwe. Pierwotne źródła, czyli nieprzetworzone, to przeważnie dane instytucji państwowych, agencji prasowych, instytutów badawczych i ośrodków naukowych czy też organizacji pozarządowych). Zapytaj, co budzi ich zaufanie, a z jakich stron wolą nie korzystać i dlaczego.
Omówienie ćwiczenia:
Ważne jest to, aby w dyskusji wyraźnie wybrzmiało, że wiarygodne źródło informacji to nie takie, które akurat nam odpowiada, lecz takie, dzięki któremu możemy ustalić, czy znaleziona informacja jest prawdziwa. W mediach społecznościowych także można znaleźć wiarygodne źródła informacji, takie jak np. profile uniwersytetów czy służb mundurowych.
Na koniec zaproponuj uczniom i uczennicom, aby każde z nich do kolejnej lekcji przeprowadziło trzydniowy minimonitoring źródeł informacji, z których korzystają. Każdy powinien zapisać 5–10 źródeł i samodzielnie ocenić ich przydatność:
Poproś uczniów i uczennice, aby każde z nich na podstawie tego eksperymentu rozpisało w tabeli własną dietę medialną. Na kolejnej lekcji zachęć ich do podzielenia się wnioskami. Możecie stworzyć klasową listę 10 rzetelnych źródeł informacji, do której będziecie mieć stały dostęp. Zachęć uczniów i uczennice, by uzupełnili swoje tabele i spróbowali je wykorzystać w praktyce.
Materiały dodatkowe
Materiał nr 1
Rankingi najbardziej opiniotwórczych mediów w Polsce (tradycyjnych i internetowych) według Instytutu Monitorowania Mediów.
Ranking uwzględnia powoływanie się jednych mediów na inne (cytowania). Możesz pokazać klasie listę różnych mediów i zachęcić do korzystania z kilku źródeł, aby móc porównywać ze sobą konsumowane informacje.
Materiał nr 2
„Przebij bańkę! O diecie medialnej i poszerzaniu horyzontów”
Materiał uzupełniający – jeśli chcesz wiedzieć więcej. Poleć uczniom webinar Mikołaja Rogalewicza (Akademia Fact-checkingu). Zarówno Ty, jak i uczniowie i uczennice dowiecie się więcej na temat korzystania z wiarygodnych źródeł informacji i układania diety medialnej.
Więcej inspiracji
W ramach kampanii „Krytyczne myślenie w pigułce” trzy organizacje społeczne: Akademia Fact-checkingu przy Stowarzyszeniu Demagog, Fundacja „Ja, Nauczyciel” oraz Polskie Towarzystwo Edukacji Medialnej, przygotowały mapę inspiracji – zbiór linków do kursów, szkoleń, gier, e-booków, artykułów, filmów, podcastów, ciekawostek i kontaktów do ekspertów z zakresu edukacji medialnej. Mapę inspiracji znajdziesz na ogólnodostępnej platformie Trello: https://bit.ly/KrytyczneMyslenie. Zapraszamy do korzystania z materiałów i rozwijania krytycznego myślenia u uczniów.
Wydarzenia historyczne, instytucje czy postaci z przeszłości nie są odporne na wykorzystywanie przez twórców fake newsów. Wyciąganie niepoprawnych wniosków, tworzenie błędnych związków przyczynowo-skutkowych i mieszanie pojęć – to tylko kilka metod wprowadzania w błąd. Jak sobie z nimi radzić?
Podejmij na swojej lekcji temat dezinformacji. Skorzystaj z naszych propozycji zadań, które możesz w dogodny dla siebie sposób wpleść w scenariusz zajęć. Wystarczy tylko 5, 10 lub 15 minut. Przygotowaliśmy propozycje do dyskusji, ćwiczenia oparte na rzeczywistych przykładach i szereg inspiracji do wykorzystania.
Krytyczne myślenie na lekcji historii, WOS, HiT
Pobierz materiały na lekcję
Materiały potrzebne do przeprowadzenia wszystkich zadań
Materiały graficzne do pobrania
Zadanie na lekcję o lateral reading
Zmierzmy się z ustaleniem wiarygodności portalu, który opublikował tekst „Grypa hiszpanka z 1918 roku: zmarli tylko zaszczepieni”.
Co powiedzieć uczniom?
Po trafieniu na nieznaną stronę internetową z treściami, które chcemy wykorzystać, np. do wykonania zadania domowego, warto najpierw upewnić się, że mamy do czynienia z wiarygodnym źródłem.
Pomocne są w tym 4 pytania:
• Kto jest właścicielem portalu?
• W jaki sposób finansuje swoją działalność?
• Czym jeszcze się zajmuje?
• Czy może odnieść korzyść, jeśli opublikuje tylko część dostępnych informacji na dany temat lub przedstawi problem w sposób jednostronny?
Jak znaleźć odpowiedzi na te pytania?
Przede wszystkim nie szukaj ich na stronie, którą weryfikujesz. Jeśli nie jest ona wiarygodna, to wszystkie jej zakładki i zamieszczone w nich treści mogą wprowadzić Cię w błąd (dotyczy to również zakładki „O nas”).
Pierwszą zasadą lateral reading jest opuszczenie weryfikowanej strony. Otwórz w przeglądarce nową zakładkę i wpisz do wyszukiwarki nazwę strony, którą weryfikujesz. Przeczytaj, co inni piszą o badanym źródle. Czy jakiekolwiek znane Ci wiarygodne źródło choćby wspomina o analizowanej stronie internetowej? Gdy znajdziesz odpowiedzi na powyższe pytania, będziesz w stanie podjąć decyzję, czy warto uznać źródło za godne zaufania. Pamiętaj, że wyniki pojawiające się w wyszukiwarce na górze listy niekoniecznie są najlepsze i najbardziej wiarygodne.
Odpowiedzi:
• Kto jest właścicielem portalu?
Portal jest związany z dr. Matthiasem Rathem.
- W jaki sposób finansuje swoją działalność?
Sprzedaje suplementy diety, witaminy. - Czym jeszcze się zajmuje?
Walczy z koncernami farmaceutycznymi. - Czy może odnieść korzyść z publikowania tylko części dostępnych informacji na dany temat lub przedstawiania problemu w sposób jednostronny?
Tak. Powoduje zmniejszenie zaufania do instytucji publicznych i zachęca do szukania alternatywnych źródeł informacji, czym doprowadza odbiorcę do przekonania o skuteczności sprzedawanych produktów. - Czy można zatem uznać tę stronę za wiarygodne źródło informacji o grypie hiszpance?
Portal jest powiązany z kontrowersyjnym dr. Rathem, który zarabia na suplementach witaminowych. Dlatego może on publikować treści, które będą budować zaufanie do sprzedawanych produktów, a zniechęcać do medycyny konwencjonalnej – w związku z tym nie jest wiarygodnym źródłem informacji.
Pełna analiza artykułu: „Nie, na grypę hiszpankę nie umierały tylko zaszczepione osoby”.
Materiały dodatkowe
Odcinek Crash Course poświęcony w całości metodzie lateral reading.
Kurs „Sposoby weryfikacji informacji w internecie” (Lekcja 1).
Więcej inspiracji
W ramach kampanii „Krytyczne myślenie w pigułce” trzy organizacje społeczne: Akademia Fact-checkingu przy Stowarzyszeniu Demagog, Fundacja „Ja, Nauczyciel” oraz Polskie Towarzystwo Edukacji Medialnej, przygotowały mapę inspiracji – zbiór linków do kursów, szkoleń, gier, e-booków, artykułów, filmów, podcastów, ciekawostek i kontaktów do ekspertów z zakresu edukacji medialnej. Mapę inspiracji znajdziesz na ogólnodostępnej platformie Trello: https://bit.ly/KrytyczneMyslenie. Zapraszamy do korzystania z materiałów i rozwijania krytycznego myślenia u uczniów.
Wiele fake newsów dotyka zagadnień, które poruszane są na lekcjach biologii. Zaznajomienie się z narzędziami weryfikacji informacji przy okazji omawiania kolejnego tematu z podręcznika pozwoli uświadomić uczniom i uczennicom, że nie ma tematyki wolnej od zagrożenia dezinformacją.
W ramach kampanii „Krytyczne myślenie w pigułce” powstały propozycje zadań o fake newsach i o dezinformacji, do wykorzystania na lekcjach biologii. Celem proponowanych ćwiczeń jest nauka krytycznego myślenia. Zachęcamy do pobrania całego dokumentu, który zawiera zadania odpowiadające konkretnym zapisom w podstawie programowej. Wystarczy 5, 10 lub 15 minut, by realizować edukację medialną w ramach zajęć z biologii.
Krytyczne myślenie na lekcji biologii
Materiały potrzebne do przeprowadzenia wszystkich zadań
Materiały graficzne do pobrania
Zadanie na lekcję o wyszukiwaniu obrazem
Co powiedzieć uczniom?
Zdjęcia i grafiki dołączane do treści publikowanych w internecie przykuwają naszą uwagę. Zwiększają one klikalność postów i filmików – i właśnie dlatego to one bardzo często stają się nośnikiem manipulacji. Na co powinniśmy zwrócić uwagę po zetknięciu się z taką treścią? Po pierwsze na emocje, które się w nas pojawiają po przeczytaniu tytułu i zobaczeniu grafiki. Jeśli coś wydaje nam się niewiarygodne lub jesteśmy podekscytowani tym, co spodziewamy się zobaczyć w treści, warto się zatrzymać. Dzięki narzędziu odwróconego wyszukiwania grafiki, dostępnemu m.in. w wyszukiwarce Google, możemy szybko sprawdzić, czy ktoś próbuje wprowadzić nas w błąd.
Sprawdźmy na przykładzie, jak działa to narzędzie.
 |
W mediach społecznościowych krążyło zdjęcie, które rzekomo przedstawia kwiat MAHAMERU, kwitnący raz na 400 lat i rosnący w Himalajach. |
W celu sprawdzenia, czy ta informacja jest prawdziwa, wykonujemy następujące kroki:
- Pobieramy zdjęcie z kwiatem na komputer; jeśli zdjęcie stanowi część większej grafiki, warto je przyciąć, aby ułatwić wyszukiwarce zadanie.
- Otwieramy wyszukiwanie obrazem: images.google.com.
- Wybieramy ikonę aparatu, przeciągamy plik do wyznaczonego okienka lub przesyłamy zdjęcie zgodnie z poleceniami narzędzia.
4. Po kliknięciu „szukaj” zobaczymy wyniki wyszukiwania obiektów na obrazie, podobne obrazy oraz strony internetowe z tym lub z podobnym obrazem. Po kliknięciu poszczególnych fotografii możemy przenieść się na strony źródłowe. Szukajmy identycznego zdjęcia. Wśród wyników zobaczymy kilka stron portali zajmujących się weryfikowaniem fake newsów, np. demagog.org.pl, konkret24.pl. Po przeczytaniu artykułu na portalu sprawdzam.afp.com, dowiemy się, że w rzeczywistości na zdjęciu widzimy okaz Carnegiea gigantea, kaktusa ze Stanów Zjednoczonych – symbolu stanu Arizona. Natomiast Mahameru to – według wierzeń hinduistów – jedna z nazw świętej góry z pięcioma szczytami, stanowiącej centrum wszechświata i wszystkich jego wymiarów.
Materiały dodatkowe
Artykuł: Nie daj się nabrać na fałszywy kontekst. Zobacz, jak weryfikować obrazy!
Więcej inspiracji
Dodatkowo na ogólnodostępnej platformie Trello https://bit.ly/KrytyczneMyslenie znajdziesz mapę inspiracji – zbiór linków do kursów, szkoleń, gier, e-booków, artykułów, filmów, podcastów, ciekawostek czy kontaktów do ekspertów z zakresu edukacji medialnej.
Kurs o fałszywych informacjach
Chcesz uporządkować swoją wiedzę o fałszywych informacjach albo zachęcić klasę do zgłębienia tematu? Odpowiedzią na te potrzeby jest nasz darmowy kurs „Fałszywe informacje. Jak sobie z nimi radzić?”. Znajdziesz w nim wszystkie podstawowe informacje o tym zjawisku.
Infografika
Omówienie wszystkich punktów przewodnika znajdziesz w artykule na portalu Demagog.org.pl: Jak radzić sobie z dezinformacją? 12 zasad Stowarzyszenia Demagog
Chcąc mieć pewność, że strona internetowa, z której korzystasz jest godna zaufania? Podpowiadamy jak weryfikować źródła informacji. Stworzyliśmy specjalną infografikę, która krok po kroku pomoże Ci zweryfikować stronę internetową. Na początek polecamy zadać sobie kilka pytań i znaleźć na nie odpowiedzi. Oto kilka z nich:
Kto stoi za stroną?
Czy kontakt z twórcą strony jest możliwy?
Infografika
Pobierz infografikę
Weryfikacja źródeł
Polecamy do zapoznania się z naszymi artykułami, w którym obszernie wyjaśniamy jak weryfikować źródła przy pomocy lateral reading: Czy strona jest wiarygodna – jak to sprawdzić samodzielnie?