Nie zawsze wiemy, czy źródło informacji, na które trafiamy w internecie, jest godne zaufania. Nie wiemy jak ocenić wiarygodność strony. Czasem możemy na nim polegać w jednej dziedzinie, a w innej okaże się bezużyteczne. Są i takie strony, które – jeśli oczekujemy sprawdzonych i rzetelnych informacji – powinniśmy omijać szerokim łukiem. Jak sprawdzić, z jakim źródłem mamy do czynienia i czy możemy mu zaufać? Z pomocą przychodzi lateral reading.
Czytanie w poziomie
Infografika
Przedstaw metodę lateral reading swoim podopiecznym z pomocą naszej infografiki
Jeśli potrzebujesz więcej szczegółów, zobacz jak w praktyce stosować tą metodę zapoznaj się z tekstem na naszym portalu: Czy strona jest wiarygodna – jak to sprawdzić samodzielnie?
Dzięki współpracy stowarzyszenia Demagog z Fundacją ITAKA powstała seria tekstów oraz infografika o tym co robić gdy dziecko, nastolatek ucieknie. Zebraliśmy najważniejsze informacje o telefonie zaufania oraz o sygnałach, które wysyła dziecko, nastolatek przed ucieczką.
– Sygnały są zawsze, ale otoczenie może ich nie wyłapać. Znaki dawane przez dziecko bywają bardzo subtelne, dlatego wstrzymajmy się z ocenami i obwinianiem jego rodziny i bliskich – mówi w rozmowie z Demagogiem psycholożka Aneta Bańkowska z Fundacji ITAKA. Na co zwracać uwagę i kiedy warto zadzwonić na numer 116 000?
Osoby odpowiedzialne za dzieci to oczywiście ich rodzice i opiekunowie. Ale każdy dorosły z otoczenia dziecka czy nastolatka, który w porę wyłapie niepokojące sygnały i odpowiednio na nie zareaguje, może zapobiec niebezpiecznej i trudnej sytuacji, jaką jest ucieczka z domu.
Podobnie każdy – nauczyciel, daleki krewny, sąsiad – może zadzwonić pod numer 116 000, czyli Telefon w sprawie Zaginionego Dziecka i Nastolatka Fundacji ITAKA. Eksperci wysłuchają i doradzą, co zrobić w danej sytuacji. A co powinno nas zaniepokoić?
Materiały do pobrania
Wszystkie grafiki i infografiki możesz wykorzystać w swojej szkole.
Część 1
Część 2
116 000
Pod numerem 116 000 możesz zapytać chociażby o to:
Jakie konsekwencje prawne grożą za ucieczkę z domu?
Jakie zagrożenia czekają na naszego przyjaciela?
Jak w bezpieczny sposób zainterweniować?
Z kim porozmawiać i jak znaleźć wsparcie?
Co zrobić, gdy do ucieczki już doszło?
Jak poradzić sobie w sytuacji kryzysowej?
„Tylko nie korzystajcie z Wikipedii”. Kto nigdy nie usłyszał, nie powiedział tego zdania w szkole lub na studiach, niech pierwszy rzuci kamieniem. Dla wielu z nas Wikipedia to jeden z pierwszych wyborów, kiedy szukamy odpowiedzi na jakieś pytania. Z drugiej strony często podkreśla się, że nie jest ona wiarygodna.
Jak z każdym źródłem informacji warto podchodzić do niej krytycznie. Podpowiadamy kilka zasad, rad, które pomogą w korzystaniu z ogromnej wiedzy umieszczonej na Wikipedii.
Warto czy nie warto z niej korzystać
Kontrowersji wokół Wikipedii przez lata zebrało się sporo. Nie oznacza to jednak, że osoby odpowiedzialne za stronę biernie przysłuchują się krytyce. W czasie kampanii wyborczej w Kolumbii Brytyjskiej doświadczeni użytkownicy oraz boty antywandalizmowe usuwali niepoprawne fragmenty z opisu kandydatów. Ponadto administracja dzięki możliwości blokowania edycji stron, może udaremniać próby podobnego wykorzystania haseł na Wikipedii w przyszłości. Nie ma zatem co demonizować Wikipedii, ale warto pamiętać o tym, aby świadomie z niej korzystać, pamiętając o weryfikacji podanych źródeł.
Więcej przeczytasz w artykule na portalu Demagog: Wikipedia – źródło wiedzy czy przekłamań?
Infografika
Przygotowaliśmy specjalną infografikę, która w jasny i zrozumiały sposób zbiera zasady, które warto stosować szukając odpowiedzi na Wikipedii. Jeśli chcesz ją wykorzystać w swojej szkole wystarczy kliknij i pobierz plik pdf na swój komputer.
Poniżej prezentujemy podgląd infografiki
Prawie 80% młodych osób jako główne źródło informacji wskazuje media społecznościowe. Jednocześnie aż 66% badanych stwierdza, że edukacja społeczeństwa może przyczynić się do zmniejszenia liczby fałszywych informacji.
Biorąc pod uwagę wskazaną w badaniu potrzebę edukacji medialnej przygotowaliśmy materiały na lekcję o fake newsach dla klas siódmych i ósmych. W związku z tym, że uczniowie i uczennice mają łatwiejszy dostęp do informacji, potrzebują umiejętności korzystanie z treści w internecie. Na podstawienie naszych doświadczeń stworzyliśmy „Scenariusze lekcji w klasach VII-VIII”, które pozwolą rozwinąć kompetencje uczniów w zakresie krytycznego weryfikowania przekazów medialnych.
Fakty, opinie, weryfikowanie informacji
Publikacja „Akademia Fact-Checkingu, czyli o faktach, opiniach i weryfikowaniu informacji. Scenariusze lekcji w klasach VII-VIII” zawiera dwa konspekty warsztatów. Wykorzystaliśmy do przedstawienia kluczowych zagadnień ciekawe infografiki. Dzięki nim uczniowie łatwiej zapamiętają najważniejsze treści. Gotowe grafiki pozwolą później w łatwy sposób przywołać poruszane zagadnienia.
Lekcja o fake newsach, którą proponujemy przybliża tematykę fact-checking, czyli weryfikowania informacji. Opieramy się na przykładach związanych z popularnymi postaciami, takimi jak piosenkarka Roksana Węgiel, dziennikarz Kuba Wojewódzki czy piłkarz Robert Lewandowski.
Na zakończenie dla chętnych uczniów dostępny jest test świadomego myślenia. W ramach scenariusza zachęcamy do wykorzystywania dobrze znanych narzędzi internetowych, takich jak Kahoot, Edpuzzle, YouTube, Google czy Mentimeter. Dzięki urozmaiconej formule, w której znajdują się quizy, dyskusje, gry edukacyjne i praca grupowa zajęcia zaangażują uczestników i pozwolą w przyjemny sposób zdobyć nową wiedzę i umiejętności.
Scenariusze lekcji w klasach VII i VIII
Lekcja o fake newsach podsumowanie
Po przeprowadzonych warsztatach uczeń:
- wie, jak odróżniać fakty od opinii,
- dokonuje klasyfikacji fałszywych informacji,
- wie, czym jest lateral reading, i samodzielnie stosuje tę metodę do rozpoznawania wiarygodnych źródeł informacji,
- rozumie, czym jest clickbait, i rozpoznaje przykłady „chwytliwych nagłówków”.
Fake newsy i fałszywe informacje pojawiają się w sieci z wielu podwód. Osoby czerpiące informacje głównie z sieci, w szczególności z mediów społecznościowych, są szczególnie narażone na spotkanie z dezinformacją. Przeprowadzając zaproponowane przez nas warsztaty, pomożesz młodzieży budować świadomość zagrożeń i wyposażysz ją w skuteczne narzędzia weryfikacji. Jeśli potrzebujesz więcej materiałów edukacyjnych sprawdź zakładkę WIEDZA i KURSY ONLINE.
Do niedawna deepfake’i (obrazy, które zostały poddane manipulacji przy użyciu sztucznej inteligencji) wydawały się tylko ciekawostką. Dziś już każdy może nauczyć się je tworzyć. Dlatego tak ważne jest ćwiczenie z uczniami krytycznego odbioru treści publikowanych w internecie.
Czym jest deepfake?
Deepfake – to efekt działania algorytmów tworzonych ręcznie lub trenowanych na olbrzymich bazach danych. Takie algorytmy na polecenie człowieka mogą tworzyć materiały wizualne przedstawiające nieistniejące osoby lub zmanipulowane obrazy.
Pierwotnie termin mógł być kojarzony z filmami, w których pojawiały się postacie z zamienionymi twarzami. Jednak obecnie coraz częściej używa się go także w kontekście wszystkich obrazów generowanych przez AI, które starają się odwzorować prawdziwe postacie.
Jak powstał fałszywy Obama?
W 2017 roku naukowcy z University of Washington stworzyli deepfake’a z Barackiem Obamą. Z kolei pierwszy popularny na całym świecie deepfake powstał w 2018 roku. Jego twórcą był komik i reżyser Jordan Peele.Użył programów Adobe After Effects i FakeApp wygenerował nieprawdziwy wizerunek Baracka Obamy.
W tym materiale 44. prezydent USA miał opowiedzieć m.in. o ostatnich premierach filmowych i polityce. Na koniec stwierdził ponuro: „Sposób, w jaki posuniemy się naprzód w epoce informacji, będzie wpływać na to, czy przetrwamy, czy też staniemy się po…ą dystopią”.
To przesłanie może stać się pretekstem do podjęcia z uczniami i uczennicami tematu etyczności wykorzystywania sztucznej inteligencji. Poniższe nagranie pokazuje, jak powstawał deepfake.
Na co zwracać uwagę, by rozpoznać obrazy stworzone przez AI
Wciąż nie ma jednego, uniwersalnego narzędzia pozwalającego rozpoznać, czy dany obraz został stworzony przez sztuczną inteligencję, czy za pomocą aparatu trzymanego przez człowieka. Można jednak próbować zwracać uwagę na detale, które wskażą nam fałszywkę.
Po tym, jak seria tweetów o Donaldzie Trumpie zdobyła olbrzymią popularność (6 mln wyświetleń!), Eliot Higgins udzielił kilku porad, jak rozpoznać obrazy generowane przez AI:
- Zwracaj uwagę na otoczenie – programy służące do tworzenia wirtualnych treści koncentrują się na pierwszym słowie polecenia. W związku z tym szczegóły otoczenia, takie jak np. przechodnie czy wygląd budynków, są potencjalnie mniej dokładne, a tym samym niepozbawione wad, jak chociażby brak twarzy.
- Spójrz, czy nie ma wadliwych tekstów – mimo że programy do tworzenia grafik coraz lepiej radzą sobie z postaciami, nadal mają problemy z napisami na budynkach czy na ubraniach. Wystarczy spojrzeć np. na ramię jednego z policjantów, by stwierdzić, że coś na tym zdjęciu jest nie w porządku.
- Nienaturalna mimika – Higgins zwrócił także uwagę, że Midjourney znacznie przesadza, próbując odtworzyć ludzkie emocje. Dlatego właśnie Melania Trump na tym obrazie ma tak nienaturalnie naciągniętą skórę twarzy.
Warto także pamiętać o tym, aby sprawdzać informacje w różnych źródłach. Jeśli ktoś publikuje sensacyjne doniesienia, np. dotyczące zatrzymania ważnego polityka, to brak wiadomości na ten temat w najważniejszych serwisach powinien wydać Ci się podejrzany.
Jak dobry w starciu z wytworami AI jest Twój wzrok? Zadanie
Które z poniższych obrazów (a może wszystkie?) to prawdziwe stockowe fotografie (czyli takie pochodzące z serwisów ze zdjęciami? Które z nich zostały wygenerowane przez sztuczną inteligencję? Zadanie związane jest z weryfikacją prawdziwych obrazów. Do wyboru 9 odpowiedzi, w tym 3 związane z wyspami, 3 związane ze stacją kolejową i 3 – z samochodami.
Prawdziwe zdjęcia to nr 3, 4, 9. Opis poprawnych odpowiedzi znajdziesz w artykule: Oślepieni deepfake’ami. Jak sprawdzić, czy to AI stworzyło obraz?.
Nasi analitycy przyjrzeli się, czy generatory deepfake’ów są rzeczywiście tak doskonałe. Szczegóły znajdziesz w tekście pt. Deepfake (nie)doskonały. Czy AI tworzy realistyczne obrazy?.
Dodatkowe artykuły
Złowieszczy Obama i stylowy papież – ewolucja deepfake’ów – rozwój narzędzi, które generują grafiki przy użyciu AI, gwałtownie przyśpiesza. Wobec czego zasadne wydaje się pytanie: technologia stanie się ułatwieniem czy może narzędziem do masowego rozpowszechniania dezinformacji?
„Papież pełen dripu”. Zdjęcia tworzone przez AI trendują w sieci – fotografie generowane przez sztuczną inteligencję pokazują znane osoby w sytuacjach, w których nigdy nie brały udziału.
Dowiedz się więcej
Deepfake to tylko jedna z technik wykorzystywana do tworzenia fałszywych informacji. Jeśli chcesz poznać rodzaje fake newsów skorzystaj z naszego kursu „Fałszywe informacje. Jak sobie z nimi radzić?”.
Jest on dostępny bezpłatnie. Możesz poćwiczyć swoje umiejętności i poszerzyć własną wiedzą. Z powodzeniem możesz ten kurs przejść z uczniami w całości lub z części. Z całym materiałem możesz zapoznać się w wygodnych 20-minutowych lekcjach.
Aplikacja edukacyjna „Fajnie, że wiesz!” została stworzona przez zespół Stowarzyszenia Demagog. To przede wszystkim wzrost naszego przywiązania do urządzeń elektronicznych przyczynił się do potrzeby stworzenia prostego narzędzia edukacyjnego. Gra “Fajnie, że wiesz” zwłaszcza umożliwia naukę rozpoznawania fake newsów w dowolnym momencie.
Nagroda za pomysł
Pomysł zespołu został doceniony przez jury hackathonu „Edukaton”. Aplikacja edukacyjna „Fajnie, że wiesz!” otrzymała nagrodę główną. W konsekwencji tego po Edukatonie zespół Fajnie, że wiesz postanowił nadal rozwijać grę, aby jeszcze skuteczniej walczyć z dezinformacją!
Kluczowe kompetencje
W 2011 badacze i badaczki z Uniwersytetu Phoenix wydali raport “Future Work Skills 2020”. Według którego jedną z kluczowych kompetencji na rynku pracy w 2020 roku jest krytyczna analiza informacji umieszczanych w mediach. W związku z tanim i szybkim dostępem do internetu ludzie przekazują sobie informację na przykład przez takie kanały jak blogi, podcasty, posty, wpisy w mediach społecznościowych, filmy i zdjęcia. Olbrzymia liczba źródeł informacji wymaga od użytkowników mediów umiejętnego ich dobierania i krytycznego analizowania. Dlatego z pomocą przychodzi aplikacja przygotowana przez Stowarzyszenie Demagog, która poprzez analizę wybranych przykładów przekazów medialnych pozwala użytkownikom poznać kluczowe pojęcia związane z dezinformacją.
Aplikacja:
- wyjaśnia pojęcie “fake news”;
- uczy rozpoznawać fałszywe informacje;
- zachęca do weryfikacji źródeł informacji;
- pozwala wybrać pytania z kilku kategorii;
- działa w wersji przeglądarkowej;
- stosowana podczas lekcji pozwoli podnieść kompetencje całej klasy.
Kliknij i zagraj
Kto powinien zagrać w “Fajnie, że wiesz”
Zachęcamy do gry każdego kto chce podnieść swoje kompetencje w zakresie weryfikowania faktów. Dzięki szybkiej rozgrywce sprawdzisz swoje umiejętności i dowiesz się nad czym warto popracować. Warto wtedy spojrzeć na nasze kursy, które w praktyczny sposób nauczą Cię rozpoznawania dezinformacji.
Aplikacja świetnie sprawdzi się podczas zajęć z uczniami i uczennicami. Biorąc po uwagę przygotowane kategorie, a także przyjazne i intuicyjnie działanie gry warto ją zaproponować na lekcjach różnych przedmiotów.
Ciekawe wskazówki i informacje znajdą w aplikacji również rodzice. Rozgrywka “Fajnie, że wiesz” może stać się dobrym początkiem do podjęcia rozmowy o problemie dezinformacji w Internecie.
Co zawiera gra
Nauka w “Fajnie, że wiesz” jest podzielona na różne kategorie. Znajdziesz fake newsy z dziedziny zdrowia, szczepień dzieci, Unii Europejskiej. Ponadto przygotowaliśmy ćwiczenia na rozpoznawanie fałszywych informacji w polityce, nauce i rozrywce. Każdy znajdzie coś interesującego. A co ważne każdy może sprawdzić jak radzi sobie z rozpoznawaniem dezinformacji w sieci.
Szukasz więcej informacji
Zapraszamy do zapoznania się z naszymi materiałami edukacyjnymi w zakładce WIEDZA. Chcąc umożliwić pogłębianie wiedzy o dezinformacji i zdobywanie umiejętności radzenia sobie z fake newsami przygotowaliśmy kursy, które możesz poznać w zakładce KURSY ONLINE.