Z problemem
fałszywych informacji możemy walczyć nie tylko poprzez ich korygowanie, ale również przez odpowiednie edukowanie społeczeństwa. Przykładem takiego rozwiązania jest nasza inicjatywa –
Akademia Fact-checkingu.
Edukacja jest potrzebna
Ukazujące się w ostatnich latach
badania przekonują, że wiedza o mediach (ang. media literacy) przekłada się na
mniejszą chęć udostępniania fake newsów. Warsztaty czy lekcje skupione na szerzeniu wiedzy o mediach i korzystaniu z informacji sprawiają, że ludzie lepiej rozpoznają autentyczność pokazywanych im źródeł oraz rzadziej udostępniają fałszywe wiadomości.
Filozof
Neil Levy przekonuje, że obecność fake newsów w infosferze przynosi długofalowe szkody, nawet jeśli jesteśmy świadomi tej obecności. Regularna ekspozycja na niekontrolowane mylne informacje może z czasem podważyć nasze zaufanie do mediów oraz wpłynąć na nasze przekonania.
Bardziej narażeni, ale i bardziej wyczuleni na fake newsy
Powiedzenie o „ciągłym” wpatrzeniu w ekran znajduje największe potwierdzenie wśród przedstawicieli najmłodszej badanej grupy wiekowej. Okazuje się, że osoby w przedziale 15-20 lat spędzają najwięcej czasu na używaniu smartfona. Niemal 40 proc. z nich poświęca na to od 5 do 10 godzin dziennie, a 9 proc. – ponad 10 godzin każdego dnia (s. 10).
Wykres przedstawiający, jak długo młode osoby patrzą na ekran smartfona. Największa grupa młodych osób (we wszystkich badanych grupach wiekowych) poświęca od dwóch do pięciu godzin dziennie na używanie smartfona. Wśród badanych między 26. a 30. rokiem życia taki czas przed ekranem deklaruje niemal 70 proc. (s. 10).
Wyższa świadomość wśród młodych
Młodzi spędzają więcej czasu w mediach społecznościowych, co sprawia, że istnieje wobec nich większe zagrożenie dezinformacją i fake newsami z tego źródła. Z drugiej jednak strony, co podkreślono w omawianym
raporcie, młode osoby dorastały lub wciąż dorastają otoczeni technologią. Z tego powodu wykazują się wyższą świadomością, co może na nich czekać w zakresie treści dostępnych cyfrowo (s. 43). Zdaniem Macieja Andrzejaka, eksperta cytowanego przez Future Mind, przedstawiciele młodszych pokoleń szybciej „wypowiedzą przysłowiowe »sprawdzam«, łatwiej też wykryją np.
greenwashing” (s. 43).
Sztuczna inteligencja a fake news
Coraz bardziej powszechne wykorzystanie sztucznej inteligencji rodzi kolejne wątpliwości w zakresie dezinformacji czy fałszywych informacji i potencjalnego wycelowania ich w stronę młodych użytkowników. Wraz z wiekiem zmieniają się trendy w sposobach pozyskiwania wiadomości. Widać to na wielu płaszczyznach. Np. odmienne jest miejsce poszukiwania opinii o produktach – najmłodsi konsumenci szukają ocen i porad częściej na TikToku niż w innych źródłach. Różnią się też źródła, skąd odbiorcy czerpią wiedzę o świecie – młodzi chętniej wykorzystują do tego media społecznościowe zamiast tradycyjnych programów informacyjnych.
Fake newsy na TikToku
Czerpanie wiadomości o świecie z TikToka niesie za sobą poważne zagrożenie dezinformacją, która rozprzestrzenia się w tej aplikacji w nadzwyczajnym tempie, a przy tym – jest trudna do wychwycenia i zatrzymania. Dowiodło temu badanie NewsGuard z 2. połowy 2022 roku, w którym wykazano, że 20 proc. wyników wyszukiwań newsów na TikToku zawierało szkodliwą dezinformację na tematy takie jak wojna w Ukrainie czy zdrowie. Osoby rozprzestrzeniające nieprawdziwe informacje – przy wykorzystaniu prostych technik manipulacji, np. podpisami filmów – sprawnie ukrywały treści przed systemami moderacyjnymi. Więcej o tym, w jaki sposób ukrywa się dezinformację na TikToku, przeczytasz w innym naszym artykule.
Jak rozpoznać nieprawdziwe newsy na TikToku?
Treści pojawiające się na TikToku mają swoją specyfikę, dlatego – oprócz tradycyjnych metod rozpoznawania fake newsów – warto poznać kilka dodatkowych sposobów, które pomogą w nawigacji w gąszczu tiktokowych filmów:
1. Sprawdź konto, które udostępnia wiadomości. Zwróć uwagę, czy profil posiada weryfikację w postaci niebieskiego znaczka obok nazwy użytkownika. W przypadku TikToka weryfikacja oznacza, że dane konto zostało sprawdzone i reprezentuje osobę lub markę, za którą się podaje. Jest to szczególnie ważne w przypadku prób podszycia się pod serwisy newsowe.
2. Sprawdź inne filmy znajdujące się na koncie użytkownika, który dostarcza informację. Zwróć uwagę, czy konto nie udostępnia masowo newsów mających tendencję do wywoływania skrajnych emocji i zdobywania wysokich wyświetleń? Jeśli tak, podchodź ze szczególną ostrożnością do wiadomości przekazywanych przez ten profil. Za przykład takiego zjawiska można podać użytkownika TikToka Dylan Page, który buduje swoją popularność poprzez udostępnianie silnie emocjonalnych i kontrowersyjnych newsów, przez co w przeszłości zdarzało mu się podawać fake newsy.
3. Pamiętaj, że algorytmy wrzucają Cię w bańki informacyjne. Systemy rekomendacyjne TikToka są wysoko zaawansowaną technologią, która poprzez analizę naszych wzorców zachowań determinuje, co zostanie nam wyświetlone. Istnieje więc prawdopodobieństwo, że gdy wejdziemy w interakcję z fake newsami, np. o COVID-19, zostaniemy natychmiastowo zarzuceni podobnymi wiadomościami. Warto więc dywersyfikować źródła, z których czerpiemy wiedzę, i bazować na oficjalnych przekazach.
4. Zanim udostępnisz podejrzaną wiadomość, poszukaj informacji w zaufanych źródłach, np. w oficjalnych serwisach informacyjnych. Nawet jeśli news wydaje się całkowicie prawdziwy, warto upewnić się, że nie przyczyniamy się do nakręcania spirali dezinformacji.
Zadanie na lekcję: co to jest fake news?
W ramach kampanii Krytyczne myślenie w pigułce została przygotowana baza wiedzy oraz gotowe zajęcia o dezinformacji i fake newsach. Eksperci zaproponowali dodatki do lekcji dzięki, którym możesz podjąć temat fałszywych informacji na różnych lekcjach przedmiotowych. Przedstawiamy jedno z ćwiczeń, które możesz wykorzystać do wyjaśnienia – co to jest fake news.
Definicja fake news
Fake news – fałszywa informacja udostępniona w sieci lub za pośrednictwem mediów tradycyjnych, imitująca informację prawdziwą dla realizacji konkretnego celu, np. rozgłosu, wpływu na decyzje wyborców lub osiągnięcia korzyści finansowych.
Co powiedzieć uczniom?
Dla obrony przed fałszywymi informacjami w internecie trzy kwestie są absolutnie podstawowe: zrozumienie, czym są fałszywe informacje, odróżnianie rzeczy możliwych do sprawdzenia – faktów od opinii oraz znajomość rodzajów fałszywych informacji, na jakie można natrafić.
W internecie można natrafić na strony nastawione na maksymalizowanie zysków z odwiedzin (z liczby odsłon). Każde wejście na taką stronę przynosi jej właścicielom zysk z wyświetlanych na niej reklam. Co robią owi właściciele, aby ściągać do siebie jak najwięcej odbiorców? Tworzą artykuły szokujące, często oparte na fałszywych informacjach lub plotkach, i promują je w mediach społecznościowych. Takie portale są bardzo niebezpiecznym źródłem internetowej dezinformacji i fałszywych informacji.
Zdarza się, że na portalach społecznościowych promowane są oszustwa, w których osoba podszywająca się pod celebrytę oferuje odbiorcom szybki i łatwy zarobek. Portale społecznościowe mają na takie treści jeden prosty sposób – stronom, które zostały zweryfikowane jako rzeczywiście prowadzone przez celebrytę, dodają do nazwy znaczek, np. w postaci ptaszka/fajki (tick mark).
Treści mogą stać się fałszywe, gdy tracą swój pierwotny kontekst. Na filmiku dwoje dzieci opowiada za namową matki o różnych okropieństwach, których miały doświadczyć. Filmik miał posłużyć jako brudna zagrywka w walce o prawa rodzicielskie. Później wykorzystano go jednak do nagłaśniania rzekomych praktyk w domach dziecka, znajdujących się na terytorium Wielkiej Brytanii. Film z fałszywymi informacjami rozpowszechniała prawdziwa fundacja, dodatkowo uwiarygadniając jego przekaz.
Ćwiczenie na 5 min
Polecenie: Połączcie przykładowe informacje z pojęciami:
a. zmieniony kontekst,
b. oszustwo,
c. szokujące.
- Filmik na YouTubie – sprzedawanie i mordowanie dzieci z domów dziecka
ŹRÓDŁO: YOUTUBE
2. Post na Facebooku – Halloween będzie nielegalne.
ŹRÓDŁO: FACEBOOK
3. Post na Facebooku – Robert Lewandowski rozdaje karty podarunkowe.
ŹRÓDŁO: FACEBOOK
Odpowiedzi
1-c; 2-b; 3-a.
Polecamy do przeczytania
Więcej pomysłów na lekcję o fake news
Na koniec zapraszamy Cię do zapoznania się z naszym bezpłatnym kursem „Fałszywe informacje. Jak sobie z nimi radzić?”. Poznasz nie tylko rodzaje fałszywych informacji, ale przećwiczysz ich rozpoznawanie na realnych przykładach. Jest to materiał, w którym wyjaśniamy konsekwencje rozprzestrzeniania się fake newsów w sieci. Z powodzeniem możesz wykorzystać kurs do pracy z podopiecznymi.
